Sau khi rà soát, đánh giá thực trạng các tiêu chí NTM theo Bộ tiêu chí quốc gia NTM giai đoạn 2021-2025, có một số tiêu chí mặc dù mới đạt chuẩn trong năm 2021 nhưng không còn đạt chuẩn, vì bộ tiêu chí mới có nhiều nội dung mới và mức độ đạt chuẩn cao hơn. Theo đó, tính đến tháng 6/2023, toàn tỉnh Kon Tum có 42 xã đạt chuẩn nông thôn mới; 01 xã đạt từ 15-18 tiêu chí; 36 xã đạt từ 10-14 tiêu chí; 06 xã đạt chuẩn dưới 10 tiêu chí; nếu tính bình quân chỉ đạt 15,32 tiêu chí/xã. Hầu hết các xã của tỉnh còn lại chưa đạt chuẩn NTM là những xã đặc biệt khó khăn, gần 100% dân số là người đồng bào dân tộc thiểu số, điều kiện sinh hoạt và sản xuất rất khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo cao, thu nhập thấp. Hiện tại, huyện Tu Mơ Rông chưa có xã đạt chuẩn NTM.

Mục tiêu xây dựng NTM của tỉnh Kon Tum dự kiến đến năm 2025 có từ 60 xã trở lên đạt chuẩn NTM, trong đó có 20 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 06 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Trong các xã đạt chuẩn nông thôn mới, có ít nhất 01 thôn đạt chuẩn khu dân cư NTM mới kiểu mẫu; 100% số xã đạt chuẩn 15 tiêu chí trở lên; các xã mỗi năm đạt thêm từ 1-2 tiêu chí trở lên theo Bộ tiêu chí quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025...và có 04 huyện, thành phố Kon Tum đạt chuẩn NTM hoặc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM.

Mục tiêu rất lớn nhưng việc tổ chức thực hiện xây dựng NTM còn gặp những khó khăn như: quy trình thực hiện, cơ chế hỗ trợ, thanh quyết toán nguồn ngân sách nhà nước; hướng dẫn thực hiện các nội dung chương trình và tiêu chí nông thôn mới...nên việc giải ngân còn chậm. Qua khảo sát của Đoàn ĐBQH tỉnh, đến ngày 30/6/2023, vốn kế hoạch năm 2022 giải ngân vốn 129.117 triệu đồng, đạt 80,09%; vốn kế hoạch năm 2023 giải ngân được 52.193 triệu đồng, đạt 37,73% so với kế hoạch.

Theo tính toán của các cơ quan chức năng, nhu cầu nguồn lực đầu tư xây dựng NTM, thực hiện các mục tiêu giảm nghèo và các chính sách vùng đồng bào dân tộc thiểu số cho tỉnh là rất lớn. Mặt khác, địa hình khu vực nông thôn của tỉnh bị chia cắt mạnh nên suất đầu tư rất cao so với nhiều địa phương trong cả nước. Trong khi đó, nguồn thu ngân sách hằng năm của tỉnh thấp nhưng nhưng huy động các nguồn lực khác ngoài ngân sách để đầu tư xây dựng NTM trong thời gian qua còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế.

Ngoài tiêu chuẩn cao theo Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025, thì chất lượng xây dựng NTM của tỉnh chưa thật sự bền vững. Một vài xã đã được công nhận đạt chuẩn NTM giai đoạn 2016-2020 thì đến nay lại không còn đạt chuẩn. Đáng lưu tâm là số hộ tái nghèo, hộ nghèo phát sinh mới hàng năm.

Phó Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh khảo sát việc trồng Sâm Ngọc Linh để thoát nghèo tại xã Tu Mơ Rông. Ảnh: VM

Muốn đạt được mục tiêu xây dựng NTM như đã đề ra, tỉnh Kon Tum sớm xác định rõ các định hướng quy hoạch và phát triển để tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm. Theo đó, dựa trên định hướng quy hoạch, nhất là quy hoạch giao thông, quy hoạch đô thị... để xác định rõ những vùng phát triển có tính lan  truyền hay còn gọi phát liên vùng cả trong nội tỉnh và phát liên vùng với các tỉnh lân cận. Qua đó, cũng cần xác định rõ vùng động lực để các nguồn đầu tư xây dựng NTM phát huy hiệu quả tối đa.

Tăng cường thực hiện phân cấp, phân quyền gắn với phân bổ nguồn lực phù hợp và linh động; có những biên pháp và kiên quyết giải ngân 100% vốn kế hoạch năm 2022 và nỗ lực giải ngân đạt tối đa vốn kế hoạch năm 2023 được giao và các nguồn vốn được giao trong những năm tiếp theo để thực hiện chương trình. Đồng thời, cần đề cao trách nhiệm của người đứng đầu, phát huy trí tuệ tập thể trong triển khai thực hiện chương trình bảo đảm thực chất, hiệu quả nhằm cải thiện đời sống và sinh kế của người dân.

Các cấp, các ngành, các địa phương liên quan không những tăng cường phối hợp hướng dẫn các xã thực hiện xây dựng NTM mà còn làm tốt công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát việc quản lý, sử dụng các nguồn lực. Qua đó, phát hiện và kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các địa phương, tránh được những sự trùng chéo hoặc dàn trải, hiệu quả thấp trong sử dụng nguồn vốn đầu tư cho chương trình.

Phải thắng thắn nhìn nhận là nguồn lực trong người dân Kon Tum tuy còn yếu, nhưng tỉnh cũng cần coi trọng việc huy động nguồn lực này, huy động cả nguồn vật lực và đặc biệt là ý chí vươn lên của người dân. Để làm được điều này thì các cấp, các địa phương, các ngành và đoàn thể chính trị-xã hội trong tỉnh nỗ lực thực hiện tốt Phong trào chung tay xây dựng nông thôn mới với các biện pháp, nội dung sát hợp với thực tế xóa đói giảm nghèo, cải thiện đời sống của người dân; với các việc làm thiết thực về xây dựng môi trường văn hóa, nâng cao đời sống văn hóa của các tầng lớp nhân dân gắn với bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa, phát triển các sản phẩm du lịch để lôi cuốn các tầng lớp nhân dân tham gia. Đó chính là những hình thức tuyên truyền thích hợp, hiệu quả nhằm giúp người dân nhận thức đầy đủ quyền và trách nhiệm của mình trong việc tham gia xây dựng NTM. Từ đó, người dân sẽ tự nguyện đóng góp, nếu không đóng góp bằng nguồn lực thì họ biết phải tự mình vươn lên để không bị "bỏ lại phía sau" trong tiến trình xây dựng NTM.