Quá trình hình thành và xác lập xã hội công dân hiện nay ở nước ta, đó là quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN, và pháp luật là cơ sở hình thành xã hội công dân, nó quy định các quyền và nghĩa vụ của công dân đối với nhà nước cũng như quy định các quyền và nghĩa vụ của nhà nước đối với công dân. Khi một công dân có hành vi vi pháp pháp luật thì phải chịu trách nhiệm trước pháp luật, khi cơ quan nhà nước, cán bộ công chức nhà nước có hành vi vi phạm pháp luật phương hại đến lợi ích nhà nước, lợi ích chính đáng của công dân cũng phải chịu trách nhiệm pháp lý, vì thế luật thực định của nước ta có những quy định về trách nhiệm của cơ quan nhà nước và cán bộ công chức khi có hành vi vi phạm hiến pháp và pháp luật (Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước, Luật khiếu nại, Luật tố cáo, Luật cán bộ công chức …).

Quá trình xây dựng xã hội công dân còn là quá trình thúc đẩy và hoàn thiện cơ chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng các hạ tầng cơ sở để cung cấp các dịch vụ công cộng. Quan hệ kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một yếu tố quan trọng của việc thực hiện xã hội công dân, là cơ sở kinh tế của xã hội công dân, bởi vậy nhà nước ta đã và đang xác lập và thực hiện một loạt các biện pháp tổng hợp để mở rộng các quyền tự do kinh doanh trong các lĩnh vực sản xuất, thương mại, lao động, tín dụng, vv.. của các chủ thể sản xuất kinh doanh trong xã hội, nhà nước thực hiện chức năng quản lý bằng pháp luật đối với các hoạt động sản xuất kinh doanh, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho các hoạt động sản xuất kinh doanh trong xã hội. Trong các quan hệ dân sự, nhà nước hết sức tôn trọng nguyên tắc tự nguyện, tự thỏa thuận của các bên tham gia quan hệ, chỉ can thiệp khi có yêu cầu hoặc khi phương hại đến lợi ích của nhà nước, của tập thể, xây dựng cơ sở hạ tầng như giao thông, y tế, giáo dục, văn hóa … để nâng cao dân trí, đặc biệt là nâng cao trình độ ý thức hiểu biết pháp luật, tôn trọng pháp luật của công dân, tạo điều kiện để công dân tham gia sâu rộng vào đời sống chính trị, pháp lý của đất nước, định hướng thông tin để nhân dân hiểu đúng bản chất của các nguồn thông tin trong nước và quốc tế, đa dạng hóa và thực hiện tốt các hình thức dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp để nhân dân tham gia rộng rãi vào quá trình quản lý nhà nước, quản lý xã hội trong khuôn khổ pháp luật.

Xác lập xã hội công dân không thể tách rời vấn đề khối đại đoàn kết dân tộc, xây dựng và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc là tạo lập các điều kiện để xã hội công dân được hình thành trên nền tảng sự bình đẳng và hòa hợp giữa các dân tộc trong nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN thống nhất bền vững./.